فروشگاه لوازم خانگی

نقش‌های ظروف چینی و کاشی و سرامیک چگونه شکل می‌گیرند؟

نقش‌های ظروف چینی و کاشی و سرامیک چگونه شکل می‌گیرند؟

ماهنامه شماره 379 (تیر 1392 )

ظروف چینی و کاشی و سرامیک ساختمانی را تا دیده‌ایم و به یاد می‌آوریم به رنگ‌های چاپی مزین بوده‌اند. مدت‌هاست که انواع چاپدار ظروف شیشه‌ای و کریستال را هم در بازار می‌بینیم. اما در دنیای چاپ کدام روش و تجهیزات برای این نوع کارهای تزیینی و بسیار متنوع به کار می‌روند؟ جالب است بدانید که چاپ اسکرین با قدرت بی‌نهایتش در چاپ انواع سطوح، یکه‌تاز رنگ‌آمیزی این محصولات است و در تولید صنعتی و تیراژ بالای آنها بی‌رقیب. اگر تماشای مرحله به مرحله این روش چاپی با آن همه تفاوتی که با دیگر شیوه‌های چاپی دارد برای شما هم جذاب به نظر می‌رسد، با سیر و سیاحت چند ساعته ما در یکی از قدیمی‌ترین چاپخانه‌های اسکرین همراه شوید. رضا خدایی مدیریت مجموعه برسیبا که 45 سال از تاسیس آن می‌گذرد با همکاران خود در این فال و تماشا ما را همراهی می‌کند تا از جزییات چاپ‌های زیبای روی سرامیک و شیشه و چینی بیشتر بدانیم.

ظروف و کاشی و سرامیک را با چاپ اسکرین می‌توان به دو روش چاپ کرد.

 اول: روش چاپ مستقیم که خود این محصولات در ماشین و زیر شابلون قرار می‌گیرند و چاپ می‌شوند. این شیوه به طور معمول برای چاپ طرح‌های ساده و بدون جزییات به کار می‌رود که حساسیت کیفیتی چندانی ندارند.

 دوم: روش چاپ غیرمستقیم که ادامه مطلب به آن اختصاص دارد. در این روش طرح به وسیله ماشین اسکرین روی کاغذ مخصوصی چاپ و سپس طی عملیات جداگانه‌ای به محصول نهایی منتقل می‌شود. به مرحله انتقال طرح در این حرفه دکور کردن (ظرف، کاشی و ...) می‌گویند.

چنان که رضا خدایی توضیح می‌دهد چاپخانه‌های اسکرین- به خصوص در مورد چاپ کاشی و سرامیک در داخل کشور که تعدادشان انگشت شمار است- هنوز بازار را به رقبای چینی نباخته‌اند. چرا که این محصولات یا در انواع اروپایی موجودند که قیمت آنها خیلی بالاست و یا در داخل تولید می‌شوند و از کیفیت و قیمت مناسبی برخوردارند.

لازم است بدانید کاشی‌ها می‌توانند از جنس خاک رس و یا سرامیک باشند که در نوع اول تنها برای دیوار (نه کف) به کار می‌روند. جنس سرامیک خود در ساخت محصولات گوناگونی از جمله همین کاشی‌ها استفاده می‌شود.

 

روند کلی چاپ اسکرین 

 در چاپ اسکرین برای هر رنگ یک شابلون ساخته می‌شود، به این ترتیب که واحد پیش از چاپ، پس از دریافت فایل، بسته به صرفه اقتصادی و حساسیت کیفیت کار، تعداد رنگ‌ها را مشخص می‌کند و کار تفکیک رنگ را انجام می‌دهد. سپس برای هر رنگ، فیلم گرفته می‌شود و با استفاده از آن، شابلون را نوردهی می‌کنند که پس از شست‌وشو برای چاپ آماده می‌شود.

شابلون‌ها پس از آماده شدن روی ماشین بسته می‌شوند و چاپ با رنگ‌های از قبل آماده شده انجام می‌گیرد. ورق‌ها پس از چاپ ورنی می‌خورند و در قفسه‌هایی مخصوص قرار می‌گیرند تا خشک شوند. در اینجا کار چاپخانه به انتها می‌رسد و ورق‌ها برای دکورکردن متریال نهایی به سفارش‌دهنده تحویل داده می‌شوند. از آنجایی که مواد مصرفی چاپ اسکرین بسیار هزینه‌بر هستند و فرایند آن زمان زیادی نیاز دارد، نمونه‌گیری در این شیوه چاپی بسیار حیاتی است و چاپ تیراژ اصلی انجام نمی‌شود، مگر بعد از تایید نمونه. حداقل تیراژ چاپ اسکرین 1000 ورق است و تعداد آن مانند سایر انواع چاپ در سرشکن کردن هزینه نهایی کار تاثیر بسزایی دارد.

 

تفکیک رنگ 

فایل طرح مورد نظر در اولین مرحله کل فرایند چاپ به بخش آماده‌سازی و تفکیک رنگ سپرده می‌شود تا پس از بررسی نوع طرح و رنگ و حساسیت کیفیت کار، تعداد رنگ‌هایی که قرار است از مجموع آنها طرح نهایی به دست بیاید، مشخص شود.

چاپ اسکرین از نظر تعداد رنگ هیچ محدودیتی ندارد، اما هزینه چاپ هر رنگ آنقدر قابل توجه است که انتخاب حداقل تعداد رنگ‌ها ضمن دست‌یابی به کیفیت مطلوب، کاری بسیار حساس به شمار می‌آید.

ویژگی خاص چاپ اسکرین این است که در اکثر موارد استفاده از چند رنگ ساختنی به جای به دست آوردن رنگ‌ها از ترکیب CMYK ارجحیت دارد. 

هنگام آماده‌سازی فایل برای تهیه فیلم، اگر قرار باشد کار 4 رنگ چاپ شود که اپراتور به راحتی درصدهای رنگ را مشخص می‌کند و کار را به بخش خروجی فیلم می‌فرستد. اما چنانچه گفته شد در اغلب موارد چاپ با رنگ‌های ساختنی انجام می‌شود و به همین خاطر اپراتور بنابر اولویت، رنگ‌ها را انتخاب و تفکیک می‌کند.

در چاپ با رنگ‌های ساختنی، نکته مهم خالی بودن زیر رنگ‌ها در فایل است که در این مرحله انجام می‌شود. البته باید در نظر داشت که تعداد بیش از حد رنگ‌های ساختنی باعث افزایش زمان، تعداد شابلون بیشتر، زحمت بیشتر، تغییر احتمالی ابعاد کاغذ طی روزها، روی هم نخوردن رنگ‌ها و دیگر پیامدهایی می‌شود که هزینه‌ساز هستند و در نهایت صرفه‌جویی حاصل از بکارگیری رنگ‌های ساختنی به جای رنگ‌های CMYK را خنثی می‌کند.

انتخاب رنگ‌ها در چاپ اسکرین با توجه به حساسیت‌هایی که در پیش ذکر شد، با یک چالش دیگر هم روبه‌روست.

برای هر رنگ یک شابلون ساخته می‌شود. شابلون‌ها از نظر ریزی یا درشتی توری تفاوت دارند. این ویژگی با LPI مشخص می‌شود.

 مقدار LPI اندازه چشمه‌های توری یا نقاط ترام را تعیین می‌کند. هر چه LPI کمتر باشد، اندازه نقاط ترام بزرگ‌تر است و هر چه LPI بیشتر باشد، نقاط ترام کوچک‌تر هستند.در واقع هر قدر اندازه نقاط ترام (که به‌طور عمده به شکل دایره هستند) کوچکتر باشد، ظرافت و کیفیت در چاپ نیز بیشتر خواهد بود. حال اپراتور تفکیک رنگ باید طوری رنگ‌ها را انتخاب کند که بتوان درصدهای مختلف یک رنگ را از یک شابلون با یک LPI ثابت با بهترین کیفیت چاپ کرد.

فرض کنید کاری از 8 رنگ تشکیل می‌شود و دو تای این رنگ‌ها آبی 10 درصد و 60 درصد هستند. اپراتور به علت محدودیت تعداد شابلون ناچار است یک شابلون موجود برای هر دو رنگ آبی را با مقداری از LPI انتخاب کند که آبی کمرنگ‌تر بدون مشخص شدن دانه‌های ترام و آبی پررنگ‌تر هم با کیفیتی مناسب چاپ شوند. گاهی نیز یک رنگ از طرح را با ترکیب دو رنگ ساختنی (برای مثال آبی پررنگ از ترکیب آبی با درصد پایین و مقداری مشکی) چاپ می‌کنند که در این مورد هم LPI شابلون‌ها، درصد و زاویه ترام‌ها باید با دقت تعیین شوند.

پس از تعیین تعداد و درصد رنگ‌ها و LPI شابلون‌ها، طرح آماده چیدمان است. به طور معمول کاغذ در ابعاد 70×50 سانتی‌متر و 70×100 سانتی‌متر به ماشین چاپ تغذیه می‌شود.

پس این نکته نیز حایز اهمیت است که در چیدمان طرح به عنوان مثال با ابعاد 30×20 سانتی‌متر روی کاغذ 70×50 سانتی‌متر از حداکثر فضای کاغذ استفاده شود.

در نهایت فایل چیدمان شده مربوط به هر رنگ به قسمت خروجی ارسال و فیلم آن تهیه می‌شود.

شابلون‌سازی 

پس از اتمام مرحله تفکیک رنگ، فیلم‌های آماده همراه با برگه سفارش که در بردارنده توضیحات کامل مربوط به نوع رنگ‌ها، نمونه‌ها، تیراژ و سایر مشخصات کار است، به واحد شابلون‌سازی تحویل داده می‌شوند.

بسته به حساسیت ترام‌ها، شابلونی انتخاب می‌شود که شماره توری آن مناسب کار باشد. شماره توری نشان‌دهنده تعداد تار و پود در یک سانتی‌متر مربع است. برای مثال یک توری با شماره 20، دارای 20 رشته تار و 20 رشته پود در یک سانتی‌متر مربع است. هر چه شماره توری بالاتر باشد، فواصل تارها و پودها کمتر است و اندازه سلول‌های توری کوچک‌تر، که این به معنی کیفیت بالاتر چاپ است.

انواع توری‌ها با شماره‌های 12 تا 180 موجودند، اما به طور معمول برای چاپ اسکرین از توری‌های بالای 100 استفاده می‌شود. پس از انتخاب شابلون مناسب، سطح آنها را در ابتدا به وسیله ابزاری که کوتر نام دارد، حساس می‌کنند، یعنی با ماده حساس پوشش می‌دهند. داروی حساس‌سازی، به نور حساس است و به همین علت این کار در تاریکخانه انجام می‌شود. پس از حساس شدن، فیلم را روی شابلون می‌چسبانند و آن را نوردهی می‌کنند.

فاصله منبع نور با محل نصب شابلون به اندازه قطر شابلون است. زمان نوردهی را هم نوع ترام‌ها و در واقع میزان کیفیت کار معین می‌کند.

از طرفی نوردهی توری‌های رنگی و سفید متفاوت است. توری‌های رنگی نسبت به توری‌های سفید از نظر مدت زمان 30 درصد بیشتر نوردهی می‌شوند، به این دلیل که توری‌های رنگی برای ترام‌های خیلی ریز و کیفیت بالا کاربرد دارند و قرار است نور بیشتری را به خود جذب کنند تا ترام‌های ظریف را به خوبی ظاهر کنند و به طور کامل از روی فیلم به شابلون انتقال دهند. توری‌های رنگی به طور معمول به رنگ زرد هستند.

اگر منبع نور تغییر کند، زمان نوردهی شابلون هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد. فرمول به دست آوردن زمان جدید نوردهی عبارت است از: توان دو فاصله جدید تقسیم بر توان دو فاصله قدیم،ضرب در زمان نور قدیم

پس از عملیات نوردهی، نوبت به مرحله شابلون شوری می‌رسد که در واقع ترام‌ها روی توری ظاهر می‌شوند. شست و شوی شابلون به ترتیب زیر انجام می‌گیرد: 

1- چربی‌زدایی از روی داروی حساس با سود 20٪ به مدت 15 دقیقه 

2- مالیدن داروی پاک‌کننده داروی حساس از دو طرف شابلون با برس 15 دقیقه 

3- آب‌گیری با دستگاه فشار آب 

4- در صورت باقی ماندن داروی حساس باقیمانده با تینر بدون چربی پاک شور 

5- چربی‌زدایی مجدد با سود 20٪ به مدت 15 دقیقه 

6- آبگیری کامل با دستگاه فشار آب 

7- خنثی کردن سود مانده بر روی توری با سرکه 5٪

8- آبگیری کامل دستگاه فشار آب 

شابلون‌ها که فقط برای یک طرح قابل استفاده هستند، هیچ‌گاه نمی‌پوسند و می‌توان آنها را تا مدت‌ها بایگانی و در تجدید چاپ‌های بعدی استفاده کرد. اما چربی‌گیری و شست‌وشو با آب و سود، پیش از استفاده مجدد شابلون‌ها، ضروری است.

 

انواع توری‌‌ها و فریم‌ها

 توری‌های مورد استفاده در شابلون‌سازی چاپ اسکرین اغلب از دو نوع جنس پلی‌استر و پلی‌آمید هستند که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.

توری‌های پلی‌استر دارای مقاومت بالا در برابر کشش، سایش و پایداری مکانیکی خیلی بالا هستند و در برابر تغییرات محیطی حساسیتی از خود نشان نمی‌دهند.

توری‌های پلی‌آمید نیز از مقاومت سایشی و مکانیکی بالایی برخوردارند. اما مقاومت آنها در برابر کشش، نسبت به توری‌های پلی‌استر بیشتر است و این به معنی امکان روی هم خوردن بهتر رنگ‌ها در چاپ با این توری‌هاست.

فریم‌های شابلون‌ها نیز متنوع‌اند. این قاب‌ها می‌توانند از جنس چوب یا فلز (آلومینیومی و فولادی) ساخته شوند. بهترین نوع فریم‌ها، فریم آلومینیومی است زیرا وزن سبکی دارد، به راحتی تمیز می‌شود، خوردگی در آن به وجود نمی‌آید، زنگ نمی‌زند (که هنگام شستن زنگ‌ها و براده‌هایش به توری منتقل شود و پارگی و کثیفی ایجاد کند)، سطح مقطع‌های متنوعی دارد و برای کشش توری مناسب است.

 

عملیات توری کشی 

 اغلب توری‌ها از هر چهار طرف به طور همزمان با نیرویی معادل 20 نیوتن کشیده می‌شوند و به‌طور معمول بعد از کشش 2 تا 3 نیوتن برگشت‌پذیری دارند. یعنی توری تا حدی خودش را شل می‌کند که این مقدار البته چندان تاثیری در کیفیت کار ندارد. عملیات کشش به وسیله گیره‌های مخصوصی در دستگاه مکانیکی ویژه این کار انجام می‌گیرد. اگر مقدار کشش در چهار طرف فریم شابلون یکسان نباشد، نوعی شکستگی در تار و پودها به وجود می‌آید که به اصطلاح پیچازی شدن (اعوجاج) ترام‌ها را در چاپ به دنبال دارد.

 

مرکب‌ها

 چاپ اسکرین قابلیت چاپ طیف وسیعی از انواع مرکب‌ها را دارد. اما آنچه در انتخاب نوع مرکب تعیین‌کننده است، نوع جنسی است که در نهایت طرح چاپی روی آن می‌نشیند. برای شیشه، سرامیک و چینی که یک مرحله پخت نهایی پس از چاپ دارند، رنگ‌های کوره‌ای که قابل پخت هستند به کار می‌روند که البته درجه دمای پخت هر یک از این مواد متفاوت است. رنگ‌های کوره‌ای می‌بایست برای چاپ شیشه قابلیت پخت در دمای 500 درجه، برای ظروف چینی قابلیت پخت در دمای 800 درجه و برای سرامیک قابلیت پخت در دمای 850 تا 900 درجه را داشته باشند.

علاوه بر رنگ‌های کوره‌ای، رنگ‌های یووی مخصوص مواد پلیمری مثل PP و PVC که نیاز به خشک‌کن یووی دارند و به تازگی نیز مرکب‌های هواخشک ویژه‌ای در چاپ اسکرین به کار می‌روند.

 

 آماده‌سازی مرکب‌ها

رنگ‌های چاپ اسکرین همگی پودر و در واقع اکسید فلزات هستند که بسته به رنگ مورد نظر با درصدهای مختلف روغن خاصی ترکیب می‌شوند و به شکل مایع درمی‌آیند. 

درصد روغن در مرکب چاپ اسکرین از 50 تا 100 متغیر است. هر چه مقدار روغن در این ترکیب بیشتر باشد، مرکب رقیق‌تر شده و به راحتی از چشمه‌‌های توری عبور می‌کند. مخلوط مرکب و روغن را از غلتک‌های کوچکی عبور می‌دهند تا به صورت مایع یکدستی به طول کامل ترکیب شوند.

 

کاغذ 

کاغذهای مورد استفاده در چاپ اسکرین که در مراحل بعد طرح از آن به روی شیشه، سرامیک، چینی و ... منتقل می‌شود، از یک نوع هستند، اما با کیفیت‌های متفاوت. 

مهم‌ترین ویژگی‌ یک کاغذ خوب و مناسب برای چاپ، حساسیت هر چه کمتر آن در برابر عوامل محیطی (دما و رطوبت و ...) است. به این خاطر که چاپ اسکرین مراحل زیادی دارد و زمان‌براست.

 اگر این حساسیت وجود داشته باشد و کاغذ حتی تغییر ابعادی میلی‌متری پیدا کند، روی هم خوردن رنگ‌ها به شدت تحت تاثیر قرار می‌گیرد و در نتیجه کیفیت کار آسیب می‌بیند. ابعاد این کاغذها اغلب 70×50 سانتی‌متر و یا 70×100 سانتی‌متر است.

ماشین‌های چاپ اسکرین موجود در ایران برای چاپ چینی و سرامیک، اغلب ساکورایی و SPS آلمانی هستند که همین دو سایز کاغذ را می‌توان به آنها تغذیه کرد.  چندین شرکت ماشین‌سازی داخلی نیز دستگاه چاپ سیلک‌اسکرین مرغوبی تولید می‌کنند که برای کاربردهای متنوع

 قابل استفاده هستند.

 

چاپ و پس از چاپ 

 ماشین‌های چاپ اسکرین بسیار طویل هستند و سیستم کار ماشین‌های تک رنگ به گونه‌ای است که هر بار یک شابلون روی آنها بسته می‌شود و یک رنگ به چاپ می‌رسد. کاردک یا به اصطلاح پارویی که برای کشیدن مرکب روی شابلون در ماشین وجود دارد، می‌بایست همیشه به قدر کافی تیز باشد و پس از مدتی هم تعویض شود. در انتهای ماشین اسکرین بسته به نوع آن، یک خشک‌کن هوای گرم یا یووی وجود دارد که کاغذها پس از چاپ از آن عبور می‌کنند. بعد از اتمام چاپ، هنوز یک مرحله باقی است. 

در این مرحله روی کاغذهای چاپ شده، باز هم به وسیله ماشین اسکرین، ورنی مخصوصی اعمال می‌شود که در واقع وظیفه حمل طرح چاپ شده به روی متریال نهایی (ظروف، کاشی و ...) را به عهده دارد.

به این صورت که تصویر را از روی کاغذ به صورت یکجا برمی‌دارد و روی متریال نهایی می‌نشاند.

 از این‌رو خاصیت ارتجاعی و قابلیت نگهداری تصویر حین حمل آن در انتخاب این ورنی‌ها اهمیت زیادی دارد.

کاغذهای ورنی خورده را درون قفسه‌های مخصوصی به مدت 48 ساعت قرار می‌دهند تا در معرض هوا خشک شوند.

شیوه هوا خشک به این دلیل که خاصیت ارتجاعی ورنی را تا حد ممکن حفظ می‌کند، بهترین روش خشک کردن ورنی‌هاست و نسبت به هوای گرم یا باد ارجحیت دارد.

این ورنی‌ها زرد رنگ است که البته پس از پخت محصول نهایی بی‌رنگ می‌شود. در گذشته ورنی‌های بی‌رنگ هم وجود داشتند که به خاطر سوءاستفاده برخی تولیدکنندگان و حذف مرحله پخت نهایی، استفاده از آنها کمتر شده است. لازم به ذکر است پخت ظروف یا کاشی‌‌ها در آخرین مرحله یک الزام است و  ماندگاری رنگ‌ها روی این محصولات که در معرض مواد شوینده و سایش هستند، اهمیت زیادی دارد.  البته مرغوبیت سطح چاپ‌پذیر هم روی کیفیت رنگ‌ها تاثیرگذار است. در مورد مواد سرامیک و چینی، هر چه لعاب آنها براق‌تر و در عین حال ظریف‌تر باشد و در مورد شیشه هر چه سطح آن صیقلی‌تر، جلوه نهایی طرح‌های چاپی هم بیشتر خواهد بود.

 

دکور کردن کاشی و سرامیک

اگر چه دکور کردن ظروف و کاشی‌ها و ... در زنجیره مراحل تولید چاپ در چاپخانه قرار نمی‌گیرد، اما شاید بد نباشد کمی با آن آشنا شویم.

روند این کار از این قرار است که کاغذهای چاپ شده و ورنی خورده، پس از خشک شدن، آماده دکور کردن متریال نهایی یا همان انتقال تصویر از کاغذ به روی آن هستند.

این انتقال درون آب ولرم انجام می‌گیرد. به این ترتیب که کاغذها ابتدا در اندازه طرح چاپی برش می‌شوند و درون آب قرار می‌گیرند. خاصیت ژله‌ای این کاغذها به گونه‌ای است که در صورت خیس شدن سطح آنها لغزنده می‌شود و امکان انتقال طرح توسط ورنی حامل به روی سطح نهایی فراهم می‌آید.

 پس از انتقال طرح، یک مرحله هواگیری هم به وسیله کاردک مخصوصی انجام می‌شود، زیرا اگر کوچک‌ترین هوا یا رطوبتی زیر طرح باقی بماند، سوراخ های ناخوشایندی روی کار ظاهر می‌شوند. دمای آب در این جا نقش بسزایی دارد. اگر خیلی داغ باشد ورنی شل می‌شود و طرح کش می‌آید و اگر هم خیلی سرد باشد طرح به طور کامل از کاغذ جدا نمی‌شود. به طور متوسط کاغذ حین انتقال، یک تا دو دقیقه در آب ولرم باقی می‌ماند تا تصویر به راحتی از روی آن منتقل شود.